بارش شهابی جوزایی، قابل اعتمادترین بارش شهابی سال، در راه است. بارش شهابی جوزایی هر سال اواخر آذر به اوج خود می‌رسد. اما این رویداد دقیقاً چیست؟ کارشناسان آوا استار در ادامه به شما خواهند گفت که برای رصد بارش شهابی جوزایی به چه چیزهایی نیاز دارید و کجا و چطور می‌توانید این بارش را رصد کنید.
بارش شهابی چیست؟
بارش شهابی زمانی رخ می‌دهد که زمین در مسیر مدارش وارد تودۀ بقایای عبور دنباله‌دارها یا سیارک‌ها شود. در واقع منشا اکثر بارش‌های شهابی دنباله‌دارها هستند. دنباله‌دارها، اجرامی از جنس یخ و سنگ و گرد و غبار هستند که از مکان‌های دوری در منظومۀ شمسی مثل ابر اورت و کمربند کوییپر نشأت می‌گیرند و با نزدیک شدن به خورشید شروع به تبخیر می‌کنند و توده‌ای از ذرات را در مسیرشان بر جای می‌گذارند. این توده‌ها اغلب ذرات ریزی به اندازۀ سر سنجاق هستند که به آن‌ها “شهابواره” می‌گوییم. اما علاوه بر دنباله‌دارها، سیارک‌ها نیز به همین صورت می‌توانند باعث وقوع یک بارش شهابی باشند. در مورد بارش شهابی جوزایی نیز منشا بارش یک سیارک به نام 3200 Phaethon است.
شهابواره چیست؟
گفتیم که ذرات ریزی که از تودۀ بقایای دنباله‌دارها به وجود می‌آیند، شهابواره هستند. شهابواره‌ها با سرعت بالای چند ده کیلومتر بر ثانیه وارد جو زمین می‌شوند و در ارتفاع حدود 70 تا 120 کیلومتری از سطح زمین می‌سوزند و رد درخشانی از آن‌ها دیده می‌شود که به آن “شهاب” می‌گوییم.
ذرات ریزی که از توده بقایای دنباله‌دارها به وجود می‌آیند “شهابواره” هستند و زمانی که وارد جو زمین می‌شوند، می‌سوزند و رد درخشانی از آن‌ها دیده می‌شود که به آن “شهاب” می‌گوییم.
منشأ بارش شهابی جوزایی سیارک “3200 Phaethon” است که در حوالی ماه آذر، زمین از میان تودۀ بقایای آن عبور می‌کند و در نتیجه شهاب‌های جوزایی در آسمان پدیدار می‌شوند. حوالی 23 آذر هرسال، زمین از مرکز توده،که تراکم ذرات در آن بیشتر است، عبور می‌کند که به آن اوج بارش شهابی می‌گوییم.
در یک شب عادی می‌توانیم حدود 5 شهاب در ساعت ببینیم. اما در طول یک بارش شهابی با ورود زمین به این توده‌ها، تعداد شهاب‌ها به چند ده شهاب در ساعت می‌رسد.
در زمان اوج، تعداد شهاب‌های جوزایی در شرایط ایدئال رصدی می‌تواند به 150 شهاب در ساعت برسد؛ پارامتری که به آن “ZHR” یا “نرخ ساعتی سرسویی” می‌گوییم. پیش‌بینی ZHR بارش جوزایی امسال هم عدد 150 است.
بارش شهابی جوزایی را چه زمانی رصد کنیم؟
طبق تقویم سالانۀ سازمان بین‌المللی شهاب (IMO) بارش شهابی جوزایی امسال روز پنجشنبه 23 آذر حوالی ساعت 22:30 به وقت ایران به اوج می‌رسد. در این ساعت کانون بارش یعنی صورت فلکی جوزا نیز در ارتفاع خوبی قرار دارد و می‌توانیم انتظار بارش چشمگیری را داشته باشیم.
با وجود این که بهترین زمان برای رصد بارش جوزایی امسال، شب پنجشنبه 23 آذر است، اما پیش‌بینی‌ها شرایط جوی مساعدی را برای این شب نشان نمی‌دهند. اگر آسمان رصدگاهتان در این شب ابری است نگران نباشید! چند شب قبل و بعد از این بازه هم تعداد قابل توجهی از شهاب‌های جوزایی را می‌توان رصد کرد.
زمان پیشنهادی آوا استار برای رصد بارش جوزایی امسال از 22 تا 25 آذر است.
در این چند شب از حوالی ساعت 19 صورت فلکی جوزا طلوع می‌کند و نیمه‌شب به سرسو می‌رسد. در بازه‌ای که کانون بارش در سرسوی شما قرار می‌گیرد می‌توانید انتظار دیدن تعداد شهاب‌های بیشتری را داشته باشید.
کانون بارش شهابی چیست؟
کانون بارش نقطه‌ای در آسمان است که امتداد مسیر حرکت شهاب‌ها در آن نقطه همدیگر را قطع می‌کنند و تعداد شهاب‌های نسبتاً بیشتری را در آن حوالی می‌توان دید؛ هرچند شهاب‌ها تقریباً در سراسر آسمان دیده می‌شوند و منحصر به کانون بارش نیستند.
از آنجایی‌که کانون این بارش شهابی در صورت فلکی جوزا یا دوپیکر قرار گرفته است، آن را به این نام می‌خوانند. صورت فلکی جوزا این شب‌ها از حوالی ساعت 19 در سمت شرق آسمان دیده می‌شود و اوج می‌گیرد.
نکتۀ مهم دیگر در مورد زمان رصد بارش، فاز یا درصد سطح روشن ماه است. در شب 23 آذر فاز ماه فقط 3 درصد است و کمی بعد از غروب خورشید غروب می‌کند، به همین دلیل شرایط مساعدی برای رصد بارش شهابی جوزایی داریم و نور مهتاب در حوالی اوج بارش امسال مزاحم رصد شهاب‌ها نیست.
بارش شهابی جوزایی را کجا رصد کنیم؟
برای رصد بارش شهابی مهم نیست که کجا و در کدام شهر یا کشور باشیم. آنچه که اهمیت دارد این است که برای دیدن شهاب‌های بیشتر باید زیر آسمانی تاریک و بدون آلودگی نوری باشیم.
به کمک سایت‌هایی مثل “lightpollutionmap.info” می‌توانید نقاط تاریک اطراف محل زندگیتان را پیدا کنید. سعی کنید محلی را برای رصد انتخاب کنید که در سمت شرق آن منبع آلودگی نوری وجود نداشته باشد زیرا کانون بارش از این سمت آسمان ارتفاع می‌گیرد.
شرایط مناسب رصدگاه برای رصد بارش شهابی جوزایی:
- حداقل آلودگی نوری
- حداقل رطوبت هوا
- حداقل غبار
- افق باز
به دلیل آلودگی نوری بالای شهرها، دیدن شهاب‌های کم‌نور در داخل شهر امکان‌پذیر نیست. اما اگر خوش‌شانس باشید، می‌توانید تعداد انگشت شماری از شهاب‌های خیلی پرنور را که “آذرگوی” نام دارند از داخل شهر ببینید.
آذرگوی جوزایی
بارش شهابی جوزایی را چگونه رصد کنیم؟
برای دیدن بارش‌های شهابی، نیاز به هیچ ابزار خاصی نیست و چشم غیر مسلح به تنهایی برای رصد شهاب‌ها کافی است. ابزارهایی مثل تلسکوپ و دوربین دوچشمی برای رصد یک محدودۀ کوچک از آسمان هستند اما در بارش شهابی ما نیاز داریم که گسترۀ وسیعی از آسمان را نگاه کنیم تا بتوانیم شهاب‌های بیشتری ببینیم.
همچنین اگر علاقه‌مند به کار علمی در بارش شهابی هستید، می‌توانید یک گزارش رصدی از آن ثبت کنید و برای “IMO” ارسال کنید.
در طول بارش شهابی انتظار نداشته باشید که مثل دانه‌های برف و باران شهاب در آسمان ببینید. همانطور که گفتیم که تعداد بیشینۀ شهاب‌ها در این بارش در شرایط ایدئال 150 شهاب در ساعت است اما با توجه به محدودیت‌های موجود می‌توانید انتظار 80 تا 100 شهاب در ساعت را در بازۀ نزدیک به اوج بارش داشته باشید.
وضعیت آب‌وهوا را بررسی کنید، جایی امن برای رصد انتخاب کنید.
وضعیت آب‌وهوا را بررسی کنید، جایی امن برای رصد انتخاب کنید، زیراندازتان را پهن کنید و زیر آسمان پرستاره دراز بکشید. چند ساعتی صبر و حوصله کنید و منتظر ظاهر شدن شهاب‌های جوزایی باشید.
آسمانتان پرستاره
نویسنده: امیرعلی مومنی
ویراستار: نازنین‌زهرا بابائی
مرکز نجوم آوا استار