راهنمای رصد بارش شهابی برساوشی ۱۴۰۰
شهاب‌های برساوشی موضوع داغ این روزها بین علاقه‌مندان به نجوم و ستاره شناسی‌اند. ۲۱ و ۲۲ امرداد بارش برساوشی به اوج فعالیت می‌رسد و بسیاری بی‌صبرانه منتظر این رویداد هستند. اما احتمالا با این سوالات مواجه شده‌اید که بارش شهابی برساوشی را چگونه رصد کنیم؟ بارش شهابی برساوشی را کجا رصد کنیم؟ و بارش شهابی برساوشی را چه زمانی باید رصد کنیم؟ آن هم در شرایط بحرانی کرونا که این روزها درگیر آن هستیم!
پیشبینی می‌شود که بیشینه بارش امسال از حوالی بامداد پنجشنبه ۲۱ امرداد آغاز و تا بامداد جمعه ۲۲ امرداد ادامه داشته باشد. اما به طور دقیق‌تر اواخر شب پنجشنبه و بامداد جمعه با طلوع صورت فلکی برساوش و ارتفاع گرفتن کانون بارش در آسمان، شانس دیدن تعداد شهاب‌های بیشتری را داریم.
اما قبل از اینکه به جزییات بارش امسال بپردازیم، می‌خواهیم اول کمی بیشتر درباره بارش‌های شهابی توضیح دهیم. منشا بارش‌های شهابی معمولاً دنباله‌دارها هستند. دنباله‌دارها اجرامی شبیه به گلوله برفی گل آلودگی هستند که از سنگ و غبار و یخ ساخته شده‌اند. مثل سیاره‌ها، این اجرام هم اکثراً به‌دور خورشید می‌گردند؛ اما شکل مدارشان متفات است و معمولابه شکل بیضی بسیار کشیده‌اند. وقتی این اجرام به خورشید نزدیک می‌شوند، تابش و ذرات پرانرژی ساطع شده از خورشید، باعث تشکیل دنباله عظیمی از ذرات پشت سرِ هسته دنباله‌دار می‌شود. در مورد بارش برساوشی هم دنباله‌دار 109P/Swift-Tuttle منشا این بارش است. این توده ذرات ممکن است در مسیر مدار زمین به دور خورشید یا نزدیک آن قرار بگیرد و وقتی که زمین در مسیرش به این توده می‌رسد، در بازه کوتاهی، حجم زیادی از ذرات به نام شهابواره وارد جو زمین می‌شود و بارش شهابی رخ می‌دهد.
هر بارش شهابی، یک بازه فعالیت دارد که نقطه شروع و پایانش، متناظر با زمان ورود زمین به این توده و خروجش از توده است. طبیعتاً اوج بارش شهابی هم زمانی اتفاق می‌افتد که زمین از متراکم‌ترین بخش توده ذرات عبور می‌کند. ذرات بعد از ورود به جو، در ارتفاع حدود 70 تا 120 کیلومتری از سطح زمین، به دلیل سرعت بالا و اصطکاک با مولکول های هوا، می‌سوزند و رد درخشانی از خود به جا می‌گذارند که به آن شهاب می‌گوییم.
شاید برایتان سوال شود که شهاب سنگ چیست؟ اغلب ذراتی که وارد جو زمین می‌شوند ابعادشان در حد شن و غبار است و پیش از رسیدن به سطح زمین، به‌طور کامل می‌سوزند و از بین می‌روند. اما اگر ابعاد ذره‌ای در حد یک توپ بسکتبال یا بزرگ‌تر باشد، می‌تواند از سوختن جان سالم به در ببرد و بقایای آن به سطح زمین برسد که به این بقایا شهاب‌سنگ می‌گوییم.
در بارش شهابی تعداد شهاب‌ها که در یه شب عادی شاید 4-5 عدد در ساعت باشد، به چند ده یا حتی چند صد شهاب در ساعت می‌رسد. به تعداد شهاب‌هایی که در شرایط ایده‌آل رصدی در زمان اوج بارش در طول یک ساعت دیده می‌شوند به‌شرطی که کانون در سرسوی ما باشد، ZHR یا نرخ بارش سرسویی می‌گوییم. برای بارش برساوشی امسال نرخ بارش سرسویی برابر با 100 شهاب در ساعت پیشبینی شده است. سرعت ورود شهاب‌ها به جو زمین هم در این بارش، حدود 60 کیلومتر بر ثانیه است که سرعت نسبتاً زیادی برای شهاب‌ها محسوب می‌شود.
اگر رد شهاب‌های یک بارش شهابی را امتداد دهیم، به یک نقطه در آسمان به نام کانون بارش می‌رسیم. بارش‌ها را به اسم صورت فلکی میزبان کانون نام‌گذاری می‌کنیم؛ مثل بارش برساوشی که کانونش در نزدیکی صورت فلکی برساوش قرار دارد. صورت فلکی برساوش حوالی ساعت 23:30 در سمت شمال شرق آسمان طلوع می‌کند و تا سپیده‌دم در آسمان اوج می‌گیرد. شهاب‌ها تقریبا در همه جای آسمان دیده می‌شوند اما تراکم آن‌ها در نزدیکی کانون بارش بیشتر است. هر چقدر که کانون ارتفاع بیشتری از افق بگیرد، شانس دیدن تعداد بیشتری از شهاب‌ها را هم خواهیم داشت. به همین دلیل هم بامداد پنجشنبه و نیمه شب پنجشنبه و بامداد جمعه زمان مناسبی برای رصد است.
یکی از عواملی که به‌شدت روی منظره بارش‌های شهابی تأثیر می‌گذارد، حضور ماه است. اما امسال ماه هم شرایط مناسبی دارد. در شب 21 امرداد، ماه با فاز 18 درصد در آسمان می‌درخشد و حوالی ساعت 10 شب هم غروب می‌کند و نور مزاحمی برای رصد شهاب‌ها وجود ندارد. هرچند که از جهت حضور ماه شرایط بارش امسال از سال گذشته و سال آینده بهتر است، توصیه می‌کنیم که با توجه به وضعیت شیوع ویروس کرونا و اوضاع بد اکثر شهرهای کشور، اگر قصد رصد این بارش را دارید به صورت شخصی و با رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی اقدام کنید و از شرکت در برنامه های جمعی و تورها بپرهیزید.
برای رصد بارش شهابی مهم نیست که کجا و در کدام شهر باشیم. چیزی که مهم است این است که برای دیدن تعداد بیشتر شهاب‌ها باید زیر یک آسمان تاریک و بدون آلودگی نوری باشیم. از آنجایی که در شرایط بحرانی کرونا و منع تردد هستیم، احتمالا به فکر رصد این بارش از خانه افتاده‌اید. در شهرها به دلیل وجود آلودگی نوری تعداد زیادی از شهاب‌ها رو نمی‌توانیم ببینیم اما بازهم شانس دیدن تعداد اندکی آذرگوی‌های پرنور این بارش را داریم. فراموش نکنید که بارش های شهابی هر سال تکرار می‌شوند و چیزی که مهم‌تر است، سلامتی ما در این روزهای حساس است.
برای دیدن بارش‌های شهابی، نیاز به هیچ ابزار خاصی نیست و چشم غیر مسلح به تنهایی برای رصد شهاب‌ها کافیست. هر جایی که هستید چند ساعتی صبر و حوصله کنید و منتظر ظاهر شدن شهاب‌های برساوشی باشید. در شب‌های آینده درباره نحوه ثبت رصد بارش شهابی هم بیشتر صحبت می‌کنیم.
نویسندگان: امیرعلی مومنی و دارا تیموری‌فر
گوینده: دارا تیموری‌فر
اپلیکیشن و مجله آوا استار
رسانه تخصصی نجوم و ستاره‌شناسی در ایران
قابل دریافت از Google Play و سیبچه