خورشید گرفتگی 5 دی | راهنمای رصد

راهنمای رصد خورشید گرفتگی 5 دی
چه زمانی؟ کجا؟ و چگونه رصد کنیم؟

برای رصد خورشید گرفتگی 5 دی آماده اید؟ صبح روز پنجشنبه ۵ دی در حالی که ماه قسمتی از خورشید را پوشانده است طلوع متفاوتی را تجربه خواهیم کرد. در این روز شاهد خورشید گرفتگی حلقوی در منطقه خاورمیانه هستیم که از سراسر ایران به صورت جزئی با درصد بالایی رویت پذیر است.

مسیر کسوف حلقوی 5 دی

حتما میدانید که خورشید گرفتگی یا کسوف زمانی رخ می دهد که زمین، ماه و خورشید دقیقا در یک راستا قرار بگیرند و سایه ماه بر روی زمین بیفتد. اگر مدار ماه به دور زمین و مدار زمین به دور خورشید هم صفحه بودند، هر ماه شاهد یک خورشید گرفتگی بودیم اما به علت انحراف 5 درجه ای این دو مدار، به طور معمول سالیانه 2 بار خورشید گرفتگی روی می دهد و به علت کوچک بودن سایه ماه بر روی زمین، در هر کسوف درصد کمی از ساکنان کره زمین شانس دیدن خورشید گرفتگی را پیدا می‌کنند.

از طرف دیگر مدار زمین و مدار ماه هر دو دایره نیستند و بیضی شکل هستند؛ به همین جهت فاصله زمین تا ماه و فاصله زمین تا خورشید متغیر است. از این رو اندازه ظاهری ماه و خورشید هم در آسمان متغیر است. به طور معمول اندازه ظاهری ماه و خورشید در آسمان تقریبا یکسان و برابر نیم درجه است. اما زمانی که ماه در بیشترین فاصله خود از زمین یعنی اوج مداری، و زمین در کمترین فاصله خود از خورشید یعنی حضیض مداری باشد، اندازه ظاهری خورشید کمی بزرگتر از ماه خواهد بود. در اوایل دی ماه امسال زمین در حضیض مداری خود و ماه در اوج مداری خود خواهد بود و به همین دلیل در خورشید گرفتگی 5 دی، ماه نمیتواند قرص کامل خورشید را بپوشاند و در اوج گرفت و قرار گرفتن ماه در مرکز خورشید، خورشید به شکل یک حلقه در می آید که به حلقه آتش معروف است. اگر شرایط اوج و حضیض ماه و زمین عکس این حالت بود، یعنی زمین در اوج و ماه در حضیض بود، شاهد یک گرفت کامل خورشید بودیم.

همانطور که اشاره شد اندازه سایه ماه بر روی زمین کوچک است و تنها در مسیر باریکی بر روی زمین، گرفت به صورت حلقوی رویت می شود. اما سایر مناطقی که در نیمسایه ماه قرار دارند، از جمله ایران، شانس دیدن این گرفت به صورت جزئی را دارند.

برای رصد خورشید گرفتگی 5 دی به کجا برویم؟

اگر نگاهی به نقشه مسیر رویت پذیری خورشیدگرفتگی 5 دی بیاندازیم، می‌بینیم که کشورمان ایران دقیقا در ابتدای مسیر قرار دارد. در این نقشه درصد گرفت خورشید در شهر های مختلف ایران را مشاهده می کنید. هر چقدر به سمت شرق حرکت کنیم مدت زمان بیشتری از گرفت، و هر چقدر به سمت جنوب حرکت کنیم درصد بیشتری از گرفت را شاهد هستیم. در تصویر زیر، خطی را مشاهده می کنید که از جنوب غرب تا شمال کشیده شده است.

مناطقی که در سمت چپ این خط قرار دارند، پس از طلوع خورشید، گرفت را در حالت خروج مشاهده می کنند، مناطقی که روی این خط قرار دارند در لحظه طلوع شاهد بیشینه گرفت هستند و در مناطق سمت راست این خط، بیشینه گرفت پس از طلوع رخ می دهد. با توجه به این نقشه هر کجای ایران که باشیم امکان رصد این گرفت را داریم، اما با درصد های متفاوت. مثلا این مقدار در تبریز 30 درصد و در تهران برابر با 60 درصد است اما اگر علاقه‌مند به رصد با بیشینه مقدار هستید شهرها و جزایر جنوبی ایران، پیشنهاد ما به شماست.  بوشهر، بندر سیراف، عسلویه، بندر آفتاب، بندر جاسک و سایر بنادر این محدوده از شهر های ساحلی ایران با بیشینه درصد گرفت بین 82 تا 84 درصد هستند. چابهار هم از نظر مدت زمان گرفت موقعیت مناسبی دارد اما درصد گرفت آن کمی کمتر و برابر 79 درصد است. اما در جزایر خلیج فارس، کیش با 85 درصد از بهترین مناطق برای رصد این خورشید گرفتگی است. همچنین جزیره قشم هم از موقعیت مناسبی برخوردار بوده و در سواحل جنوب غربی جزیره، درصد گرفت به 83 درصد می‌رسد اما در قسمت های شرقی جزیره مثل شهر قشم این مقدار 80 درصد است. جزیره هنگام با 82 درصد گرفت، لارَک با 80 درصد و هرمز با 79 درصد از دیگر مقاصد مناسب برای رصد این خورشید گرفتگی است. همچنین در مناطق جنوبی ایران احتمال ابری بودن هوا به مراتب کمتر از نیمه شمالی کشور است.

میانگین میزان پوشش ابر در روز 5 دی 20 سال گذشته در خاورمیانه

مسیر خورشید گرفتگی حلقوی 5 دی در کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس

اما اگر قصد سفر به خارج از کشور و رصد خورشید گرفتگی حلقوی را دارید، عربستان، قطر، امارات و عمان از نزدیکترین مقاصد هستند. در کشورهای عربستان و قطر، گرفت حلقوی تنها چند دقیقه بعد از طلوع خورشید رخ می‌دهد و با توجه به امکان وجون غبار و مه یا ابر در افق، ریسک رویت پذیری گرفت بالاست، اما در ادامه مسیر و در کشور عمان، گرفت حلقوی حدود یک ساعت پس از طلوع رخ می‎دهد و زمان بیشتری را برای دیدن گرفت در اختیار داریم. آمارهای هواشناسی هم نشان می دهد که در این مناطق و در این بازه زمانی معمولا شاهد هوای صاف و بدون ابر هستیم. اما گرفت حلقوی به کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس محدود نمی شود و در کشورهای هند، سریلانکا، مالزی، سنگاپور، اندونزی و فیلیپین هم شاهد خورشیدگرفتگی حلقوی هستیم اما نکته قابل توجه، هزینه سفر بالا و احتمال ابری بودن هوا و بارندگی در این مناطق است.

مسیر خورشید گرفتگی حلقوی 5 دی 98

میانگین میزان پوشش ابر در روز 5 دی 20 سال گذشته در خاورمیانه و آسیا

خورشید گرفتگی 5 دی چه زمانی شروع می‌شود؟

در تمام مناطق ایران در لحظه طلوع، خورشید گرفتگی آغاز شده است. همانطور که گفته شد در غرب ایران پس از طلوع خورشید، گرفت در حالت خروج رویت می شود و در مناطق شرقی ایران، بیشینه گرفت پس از طلوع رخ می دهد. به عنوان مثال در شهر تهران خورشید در ساعت 7:12 دقیقه تقریبا در حالت بیشینه گرفت (60 درصد) طلوع می کند و پس از حدود 1 ساعت، خورشید گرفتگی به پایان می‌رسد. برای یافتن جزئیات دقیق مربوط به زمان طلوع، زمان بیشینه گرفت، زمان پایان گرفت و همچنین درصد گرفت در محل زندگیتان کافیست در لینک زیر بر روی محل مورد نظرتان در نقشه کلیک کنید تا تمامی اطلاعات به همراه شبیه سازی شکل گرفت برایتان نمایش داده شود:

https://www.timeanddate.com/eclipse/map/2019-december-26

در مناطق غربی کشور کمتر از یک ساعت پس از طلوع خورشید، کسوف به پایان می رسد اما هر چقدر به سمت شرق حرکت کنیم مدت زمان بیشتری از خورشید گرفتگی را می توانیم رصد کنیم. بیشینه مدت زمان رویت پذیری گرفت در مرزهای شرقی کشور حدود 2 ساعت خواهد بود.

آیا با چشم غیر مسلح کسوف دیده میشود؟

بله اما با فیلتر یا عینک مخصوص رصد خورشید. با استفاده از یک فیلتر ایمن در برابر پرتوهای خطرناک خورشید به راحتی می توانیم این کسوف را بدون ابزار رصد کنیم. به کمک یک دوربین دوچشمی کوچک یا تلسکوپ هم می‌توانیم خورشید گرفتگی را با بزرگنمایی رصد کنیم، البته با فیلترهای مخصوص مثل فیلترهای شیشه‌ای و فیلتر مایلار. حواستان باشد که فیلتر باید حتما در مقابل دهانه ابزار رصدی شما قرار بگیرد. از پشت تلسکوپ یا دوربین بدون فیلتر حتی با عینک مخصوص هم نمی‌شود به خورشید نگاه کرد چون عینک و چشم ما هر دو باهم می‌سوزند!

آیا از فلاپی یا فویل میتوانیم برای نگاه کردن به خورشید گرفتگی استفاده کنیم؟

به هیچ وجه! نگاه کردن با این وسایل شدیدا به چشم شما آسیب میزند زیرا این اجسام فقط شدت نور را کاهش می دهند اما مانع عبور پرتوهای مضر خورشید نمی شوند. برای رصد خورشید گرفتگی حتما باید از فیلترهای مخصوص استفاده کنید. ارزان ترین فیلتر ایمن برای رصد خورشید شیشه جوشکاری شماره 14 است. البته فیلتر شماره 14 به سختی پیدا میشود و میتوانید به جای آن از دو فیلتر روی هم شماره 7 یا 8 و 9 که در بازار هست استفاده کنید.

آیا در هنگام خورشید گرفتگی به طور مستقیم می توانیم به خورشید نگاه کنیم؟

به هیچ وجه! نگاه کردن بدون فیلتر به خورشید آسیب های جبران ناپذیری را به چشم وارد میکند پس مهمترین فاکتور در این رصد، ایمن بودن آن است. صرفا در خورشید گرفتگی کامل و آن هم در مدت زمان کوتاه اوج گرفت که ماه به طور کامل خورشید را می پوشاند، می توان بدون فیلتر به خورشید نگاه کرد اما در گرفت های جزئی و حلقوی مانند خورشید گرفتگی 5 دی فقط با فیلتر مخصوص می توان به خورشید نگاه کرد.

خورشید گرفتگی بعدی چه زمانی رخ می دهد؟

خوشبختانه 6 ماه دیگر و در 1 تیر 1399 مجددا شاهد خورشید گرفتگی حلقوی مشابهی خواهیم بود که از ایران به صورت جزئی و با درصد بالایی رویت پذیر است و پس از آن، گرفت بعدی که از ایران قابل رویت باشد، باز هم یک گرفت جزئی است که در تاریخ 3 آبان 1401 رخ می دهد. اما اگر به دنبال یک خورشید گرفتگی کامل در ایران هستید باید تا 14 سال دیگر صبر کنید و 30 اسفند 1412 به نظاره کسوف کامل در شیراز بنشینید. اما در مورد رصد خورشید گرفتگی حلقوی در ایران، اوضاع پیچیده تر است! خورشید گرفتگی حلقوی که از ایران قابل رویت باشد در تاریخ 2 مرداد 1472 رخ خواهد اما خوشبختانه از اکثر شهرهای ایران قابل رویت است!

با این اوصاف طلوع پنجشنبه 5 دی را به هیچ وجه از دست ندهید.

افق جنوب شرقی صاف و بدون ابری را برایتان آرزومندیم!

امیرعلی مومنی

مرکز نجوم آوا استار