در دنیای بیکران نجوم، هر نشانه جدید، ما را وادار به بازنگری در دانسته‌های قبلی می‌کند. تلسکوپ فضایی جیمز وب (JWST)، این بار در جو یک کوتوله قهوه‌ای به نام وُلف ۱۱۳۰سی (Wolf 1130C)، مولکول بحث‌برانگیز فسفین را شناسایی کرده است. فسفین، همان ترکیب شیمیایی مرموزی است که در سال ۲۰۲۰، بسیاری را به احتمال وجود حیات در زهره امیدوار کرد. اکنون این کشف جدید، نه‌تنها یک راز کیهانی را آشکار می‌کند، بلکه به ما یادآوری می‌کند که برای کشف حیات، باید کنجکاوی خود را فراتر از مدل‌های زمینی ببریم. با آوا استار همراه باشید تا به جزئیات این جست‌وجوی علمی بپردازیم.
- تلسکوپ جیمز وب مولکول فسفین (PH₃) را در جو کوتوله قهوه‌ای وُلف ۱۱۳۰سی شناسایی کرده است.
- فسفین مولکولی ناپایدار است که در زمین می‌تواند یک ردپای زیستی باشد، اما در مشتری و زحل از فرایندهای داخلی و غیرزیستی حاصل می‌شود.
- غلظت فسفین در این کوتوله قهوه‌ای، تقریباً ۰.۱ قسمت در میلیون است؛ میزانی مشابه با سیارات غول‌پیکر منظومه شمسی ما.
- این کشف نشان می‌دهد که تولید فسفین می‌تواند منشأ کاملاً غیرزیستی داشته باشد، و این احتمال وجود حیات در زهره را (بر اساس وجود فسفین) تضعیف می‌کند.
- مدل‌های علمی کنونی، هنوز قادر به توضیح کامل رفتار فسفر در جوهای سرد نیستند و ابهامات زیادی در این زمینه وجود دارد.
سیگنالی که دو روی سکه دارد: از زحل تا زهره
فسفین (PH₃) ترکیبی از یک اتم فسفر و سه اتم هیدروژن است که در جوهای ناپایدار به‌سرعت تجزیه می‌شود. در سیارات غول‌پیکری مانند مشتری و زحل، این مولکول در لایه‌های عمیق و داغ تشکیل شده و پیش از تجزیه، با جریان‌های همرفتی به لایه‌های بیرونی منتقل می‌شود؛ این یک فرآیند کاملاً غیرزیستی است.
اما در سال ۲۰۲۰، هنگامی که وجود فسفین در جو زهره ادعا شد، هیجان زیادی ایجاد شد، زیرا در شرایط سطحی زهره، تشکیل فسفین بدون وجود موجودات زنده بسیار دشوار به نظر می‌رسید.
اکنون، کشف فسفین در کوتوله قهوه‌ای وُلف ۱۱۳۰سی توسط جیمز وب، که یک جهان سرد و شکست‌خورده در حد فاصل سیاره و ستاره است، یک گواه قوی به دست می‌دهد: تولید فسفین می‌تواند از طریق فرآیندهای غیرزیستی پیچیده‌ای که ما هنوز کاملاً آن‌ها را درک نکرده‌ایم، رخ دهد.
معمای کم‌فلزی: چرا وُلف ۱۱۳۰سی خاص است؟
تحلیل‌های طیفی دقیق JWST نشان داد که غلظت فسفین در جو وُلف ۱۱۳۰سی با غلظت موجود در مشتری و زحل برابری می‌کند. اما در اینجا یک راز وجود دارد: بسیاری از کوتوله‌های قهوه‌ای دیگر که انتظار می‌رفت فسفین در جو آن‌ها دیده شود، فاقد این مولکول‌اند! چرا وُلف ۱۱۳۰سی خاص است؟
دو فرضیه اصلی مطرح است:
- اثر ستاره هم‌جوار: فسفین ممکن است از مواد فسفرداری که از ستاره‌ی همسایه، پیش از تبدیلش به کوتوله سفید، به این کوتوله رسیده، تشکیل شده باشد. هرچند، فاصله زیاد این اجسام این فرضیه را تضعیف می‌کند.
- ترکیب درونی خاص: احتمال دیگر به ترکیب شیمیایی داخلی کوتوله قهوه‌ای مرتبط است؛ به‌ویژه میزان پایین عناصر سنگین (فلزها). این شرایط کم‌فلزی ممکن است پایداری یا تشکیل فسفین را در لایه‌های داخلی تسهیل کند.
سخن پایانی: گام بعدی در جست‌وجوی حیات
پژوهشگران تأکید می‌کنند: «مدل‌های کنونی هنوز قادر به توضیح کامل رفتار فسفر در جوهای سرد نیستند.» این بدان معناست که ما باید در جست‌وجوی حیات، احتیاط بیشتری به خرج دهیم. فسفین به خودی خود نباید یک نشانه‌ی قطعی حیات تلقی شود، مگر آنکه مدل‌های غیرزیستی کاملاً کنار گذاشته شوند.
این یافته، نمونه‌ای عالی از فرآیند علمی است: هر کشف جدید، ما را وادار به بازنگری در پیش‌فرض‌هایمان می‌کند. ما هنوز در ابتدای راه درک جوهای کیهانی هستیم و این سفر جست‌وجوگری، همچنان پر از شگفتی خواهد بود.
مترجم: عاطفه خدابنده
منبع: space.com